کسی نیست که این روزا واژه استرس رو نشناسه. فرقی نمی‌کنه که استرس از کجا میاد؛ ممکنه مربوط به کار، درس، روابطمون، یا حتی مسائل روزمره مثل ترافیک باشه. گاهی هم همزمانی کارها و مسئولیتها باعث استرس ما میشن. عامل استرس هر چی که باشه همه ما میدونیم که چه اثرات مخربی بر سلامت جسم و روانمون میذاره. را‌‌‌ه‌های مقابله با استرس کم نیستند اما کمتر کسی خودشناسی رو به عنوان یه راهکار برای مقابله با استرس میشناسه. توی این مقاله می‌خوایم به تأثیر خودشناسی بر استرس و راه‌هایی برای تقویت شناخت از خود بپردازیم.
استرس چیه؟ استرس خوب هم داریم؟
در روانشناسی ما استرس مثبت و منفی داریم. استرس مثبت مثل هیجان روز اول دانشگاه یا بچه دار شدن یا روز عروسیمونه. این هیجانات با اینکه استرس محسوب میشن و ممکنه ضربان قلبمون رو بالا ببرن اما حس بدی به ما نمیدن. اصلا برای همینه که میگن به کسایی که مشکل قلبی دارن حتی خبر خوب رو ناگهانی نباید گفت. استرس منفی اما مثل زمان امتحان یا قبل یک عمل جراحی ما رو به دلشوره میندازه و حالمون رو بد میکنه.
شاید شما هم این تجربه رو داشته باشین که روزهای قبل از تحویل یک پروژه احساس کنین سرعت انجام کار و تمرکزتون بالاتر رفته. اصلا تا استرس نباشه انگار دست و دلمون به کار نمیره! استرس تا یه اندازه‌ای باعث انگیزه پیدا کردن هم میتونه بشه. اما تا یه حدی! از اون میزان اگه زیادتر بشه کاملا نتیجه عکس داره و راندمان ما افت میکنه. این موضوع به عنوان قانون مرکز-دادسون معروفه. این قانون میگه استرس نمک زندگیه! نه کمش خوبه و نه زیادش.
این نمودار رابطه بین سطح استرس و عملکرد را نشان می‌دهد. خط قرمز نشان‌دهنده سطح بهینه استرسه که در آن عملکرد به بالاترین حد خودش میرسه.
حالا نکته جالب اینه که ممکنه یک موضوع یکسان برای من استرس منفی ایجاد کنه و برای شخص دیگه مثبت تلقی بشه یا اصلا عامل استرس نباشه. اینجاست که تفاوت‌های فردی ما و شناختمون از خودمون نقش مهمی ایفا میکنن.
خودشناسی یعنی چی و چه کمکی به ما میکنه؟
خودشناسی یعنی اینکه بدونم چه کسی هستم و در هر موقعیتی چه احساسی بهم دست میده و چه واکنشی نشون میدم. مثلاً اینکه بفهمم چرا وقتی تحت فشار قرار می‌گیرم، عصبی یا نگران میشم یا اصلا چه عواملی حال من رو بد میکنن یا با چه چیزهایی تجربه هیجان مثبت یا منفی رو دارم؟ وقتی خودم رو بهتر بشناسم، می‌تونم بفهمیم چه افکار یا باورهایی دارم که ممکنه باعث بشه بیشتر دچار استرس منفی بشم.
برای مثال، کتاب “The Self-Driven Child”( چگونه کودک مستقل تربیت کنیم) که ویلیام استیکسرود و ند جانسون در سال ۲۰۱۸ نوشتن، نشون میده که غریزه پدری و مادری که ما رو به کنترل بچه هامون ترغیب میکنه، چطور میتونه باعث یه زندگی پر از استرس، غیر همدلانه و بی انگیزه برای بچه هامون بشه. البته راه حل هم برای بهبود این شرایط داریم. نوجوان‌هایی که خودشون رو بهتر میشناسن راحت تر می‌تونن با فشارهای مدرسه و جامعه و همسالانشون کنار بیان. این خودشناسی کمکشون میکنه که استرس کمتری رو تجربه کنن و تصمیمات بهتری بگیرن.
چطور خودشناسی استرس رو کم میکنه؟
در کتاب “The Body Keeps the Score” ( آثار ماندگار تروما روی ذهن و بدن) نوشته‌ی بسل ون در کولک, پزشک و محقق زمینه تروما، توضیح میده که استرس و تجربیات منفی می‌تونن به طور فیزیکی توی بدن ذخیره بشن و مشکلات جسمی ایجاد کنن. او درباره استرس مزمن و تجربه‌های تروماتیک میگه که به طرز جالبی افراد سالم بعد از تجربه استرس سطح هورمون‌های استرس خونشون سریع به حد اولیه اش برمیگرده اما کسایی که استرس مزمن دارن و یا خاطرات منفی گذشته رو دوباره یادآوری میکنن, مدت طولانی تری در حالت برانگیختگی میمونن که صدمه بیشتری هم بهشون وارد میشه. راه حل پیشنهادی کولک اینه که با تمرینات خودشناسی و ذهن‌آگاهی این تأثیرات منفی رو کم کنیم و از بروز مشکلات جسمی جلوگیری کنیم.
تمرینات خودشناسی
یکی از بهترین راه‌ها برای تقویت خودشناسی و کاهش استرس، تمرینات ذهن‌آگاهیه. این تمرینات کمک میکنن تا با دقت بیشتری به احساسات و افکارمون نگاه کنیم و بفهمیم چه چیزهایی باعث استرس‌مون میشن.
مطالعه‌ای که در سال 2022، دکتر هوگ در دانشکده پزشکی دانشگاه جورج تاون آمریکا انجام داد، نشون میده که ذهن‌آگاهی به اندازه داروهای ضد اضطراب و افسردگی میتونه موثر واقع بشه و سطح کورتیزول که هورمون استرسه رو در خون ما پایین بیاره. به عنوان مثال: یکی از شرکت کننده‌های این پژوهش خانمی 52 ساله است که میگه دکتر هوگ، دو تکنیک کلیدی ذهن آگاهی رو بهش یاد داده. (این تکنیک‌ها به من ابزاری داد تا از خودم جاسوسی کنم. هنگامی که از یک واکنش اضطرابی آگاه میشم، می‌توانم نحوه برخورد با آن را انتخاب کنم. این یک درمان جادویی نیست، اما یک نوع آموزش مادام العمره. به جای اینکه اضطراب من پیشرفت کند، به سمت دیگری هدایت میشه و من از این بابت خیلی سپاسگزارم.)
یه راه خوب دیگه، نوشتن روزانه برای تقویت خودشناسیه. وقتی هر روز احساسات و افکارمون رو توی یه دفترچه می‌نویسیم، می‌تونیم بفهمیم چه چیزهایی توی ذهن‌مون باعث استرس میشن. این کار کمک میکنه تا باورهای منفی رو پیدا کنیم و اونا رو با باورهای مثبت جایگزین کنیم.
چالش‌های استرس و خودشناسی
با اینکه خودشناسی خیلی توی کاهش استرس مؤثره، ولی رسیدن به این شناخت همیشه آسون نیست. ممکنه ما باورهای اشتباهی درباره خودمون داشته باشیم که ریشه‌شون به گذشته‌های دور برمیگرده. مثلاً شاید توی کودکی بهمون گفته شده که «تو به درد این کار نمی‌خوری» یا «تو باید دکتر بشی» و این باور تا بزرگسالی توی ذهن‌مون مونده باشه. این باورها می‌تونن جلوی پیشرفت‌مون رو بگیرن یا ما رو سردرگم کنن و باعث بشن استرس بیشتری تجربه کنیم.
اما با خودشناسی و شناخت بهتر از این باورها، می‌تونیم اونا رو به چالش بکشیم و تغییرشون بدیم. این کار کمک میکنه تا اعتماد به نفس بیشتری پیدا کنیم و استرس کمتری رو توی زندگی روزمره تجربه کنیم.
نتیجه‌گیری
خودشناسی یکی از کلیدهای اصلی برای مدیریت استرسه. وقتی خودمون رو بهتر بشناسیم، می‌تونیم بهتر با استرس‌های زندگی کنار بیاییم و کمتر تحت تاثیر قرار بگیریم. از توانمندی‌ها و ضعف‌های خودمان آگاه می‌شیم و کمتر واکنش تکانه‌ای نشان می‌دهیم. تمرینات ساده‌ای مثل: ذهن‌آگاهی و نوشتن روزانه می‌تونن به ما کمک کنن تا خودشناسی‌مون رو تقویت کنیم و زندگی آرام‌تر و سالم‌تری داشته باشیم.
